Tot aan het midden van de negentiende eeuw stond er in de Tollenstraat Hotel de Bak. Dit hotel is gesloopt toen Cor Dresselhuijs en Jacob Nieuwenhuijsen aan de Lange Meent een grote sigarenfabriek bouwden en zij op de plaats waar Hotel de Bak in de Tollenstraat stond, hun kantoor wilden vestigen. Nadat deze sigarenfabriek weer was verdwenen, werd in het kantoor van de Raiffeisenbank gevestigd. Nu zit daar een computerbedrijf.
De Nieuwe Bak
Hotel de Bak verhuisde naar de Herenstraat en vestigde zich daar onder de naam Hotel Café-Restaurant de Nieuwe Bak. Dit etablissement beschikte over een toneelzaal waar op geregelde tijden voorstellingen en bijeenkomsten werden gehouden.
Toneelvoorstellingen werden in die tijd voornamelijk verzorgd door de Rederijkerskamer Vondel. Uit verslagen in de Culemborgse Courant weten wij dat de uitvoeringen die door Rederijkerskamer werden gegeven, altijd druk werden bezocht door een beschaafd publiek. Op 28 februari 1862 werd er een soiree gehouden ten bate van het Fonds ter uitdeling van warme spijzen waarbij naast de Rederijkerskamer Vondel ook het Culemborgs Mannenkoor acte de présence gaf.
Er waren die avond 154 bezoekers die 50 cent per persoon entreegeld hadden betaald. Hotel de Nieuwe Bak moet die avond een vrij volle bak zijn geweest. Na de bijeenkomst van de Rederijkerskamer Vondel op 22 februari 1863 is helaas van deze vereniging niets meer vernomen. De toneelzaal van Hotel de Nieuwe Bak is in de jaren daarna hoogstwaarschijnlijk vooral gebruikt voor zanguitvoeringen van de Culemborgse koren. Gymnastiekvereniging Kunst en Kracht gebruikte dit hotel als haar thuishaven.
In de jaren daarna waren de Culemborgers voor toneelvoorstellingen voornamelijk aangewezen op de rondreizende kermistheaters zoals o.a.: Teátre des Nouveauté’s van J. Boesnach en Salon des Varieté’s van A. Bakker.
De eerste toneelvoorstelling
Op 18 augustus 1872 werd de Rederijkerskamer Vondel nieuw leven ingeblazen en op 21 november 1872 werd in Hotel de Nieuwe Bak de eerste toneelvoorstelling gegeven. De toneelvoorstellingen waren bijeenkomsten voor alleen de leden en hun dames. Daarnaast werden er volksvoorstellingen gegeven. Beide voorstellingen werden meestal zeer goed bezocht. Vaak was er geen plaats onbezet. Tijdens de volksvoorstellingen was roken verboden.
Enkele toneelstukken die door de Rederijkerskamer Vondel werden opgevoerd waren: Recht door Zee (klucht in 2 bedrijven van Servaas de Bruin), Vader en Zoon (toneelspel in 3 bedrijven) en Weldoen (toneelspel in 3 bedrijven door J.M. Sinderam).
De volksvoorstellingen zijn in 1877 overgenomen door de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen afdeling Culemborg. Omdat de doelstelling was dat iedereen die dat wilde naar de voorstellingen moest kunnen komen, werd de entreeprijs op 10 cent bepaald. Dit had succes. De voorstellingen trokken grote aantallen bezoekers. Het record was 300 bezoekers.
De toneelzaal van Hotel de Nieuwe Bak was echter niet berekend op zoveel bezoekers en er werd dan ook vaak geklaagd over de hoge temperaturen door de slecht ventilatie. De Culemborgse Courant werd niet moe hier aandacht aan te besteden. Het duurde echter nog tot 1877 voordat zaalhouder Adriaanse er toe overging om de zaal van een goede ventilatie te voorzien.
In Culemborg waren de eerste films te zien op de kermis in zogenaamde reisbioscopen. Muziek en toneel, lang de belangrijkste invulling van een avondje uit, werden in het begin van de 20e eeuw verdrongen door filmvoorstellingen in vaste bioscopen, ook in Culemborg. De eerste films werden hier vertoond in Hotel de Nieuwe Bak. Nadat de familie Van Gelder de Nieuwe Bak had gekocht werd dit pand omgebouwd tot het Luxor theater en werden de films vertoond in het City theater aan de Markt (nu Blokker).
A. Houtkoop, Dewijl hier weinig publieke vermakelijkheden zijn. De drie steden, 3e jaargang nummer 3, winter 1982.
